Rozdzielność majątkowa a podział majątku w małżeństwie – różnice

Kwestie majątkowe są zagadnieniem niezwykle istotnym – są ważne dla osób zawierających małżeństwo, pozostających w związkach małżeńskich, ale również dla małżonków, którzy rozwodzą się lub żyją w rozłączeniu. W swojej praktyce adwokackiej wielokrotnie miałam okazję zaobserwować, że pojęcia: rozdzielność majątkowa i podział majątku bywają rozumiane w sposób niewłaściwy. Niekiedy są mylone, a niekiedy traktowane są nawet jako synonimy. Postaram się zatem wyjaśnić na czym polegają różnice pomiędzy rozdzielnością majątkową a podziałem majątku. W jakim celu instytucje te się stosuje. 

Rozdzielność majątkowa a podział majątku – po kolei:

• Rozdzielność majątkowa to jeden z ustrojów majątkowych, który może obowiązywać pomiędzy małżonkami, ustrój inny niż ustawowa wspólność małżeńska. 
• Podział majątku natomiast to – najprościej mówiąc – dokonanie rozdzielenia tego, co stanowi wspólny majątek małżonków lub byłych małżonków, kiedy przestanie ich obowiązywać ustrój wspólności majątkowej. Oznacza to, że podział majątku wspólnego jest możliwy dopiero po ustaniu małżeństwa albo po wprowadzeniu między małżonkami rozdzielności majątkowej. 

Kwestie dotyczące małżeńskich ustrojów majątkowych regulują przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w art. 30 – 55). Warto wiedzieć, że ustrój majątkowy, który będzie obowiązywał pomiędzy małżonkami może być przyjęty w sposób ustawowy lub w sposób umowny. 

Ustawowy ustrój to taki, który powstaje z momentem zawarcia małżeństwa i oznacza małżeńską wspólność majątkową. Będzie on obowiązywał, jeżeli małżonkowie nie sporządzą umowy, mocą której uregulują między sobą kwestie majątkowe w inny sposób. 

Umowa majątkowa zwana także intercyzą

Sporządzenie takiej umowy (określanej również mianem intercyzy) może nastąpić albo jeszcze przed ślubem albo w trakcie trwania małżeństwa, a zawiera się ją w formie aktu notarialnego. Na podstawie umowy majątkowej małżonkowie mogą wprowadzić m.in. ustrój rozdzielności. Celowo użyłam tu sformułowania „między innymi”, ponieważ kwestie związane z majątkiem małżonków mogą być uregulowane również inaczej: wspólność małżeńska nie tylko może zostać zniesiona, ale może również zostać rozszerzona lub ograniczona jedynie częściowo. Najprościej zatem rzecz ujmując: rozdzielność majątkowa to jedna z możliwości, a jej skutkiem jest brak ustawowej wspólności małżeńskiej. Zawarcie umowy o ustanowieniu w małżeństwie ustroju rozdzielności majątkowej jest więc wyrazem woli małżonków, ich wspólną decyzją i wyborem. 

Jeżeli mąż i żona nie podpiszą umowy majątkowej, czyli będą pozostawali w ustroju wspólności ustawowej, to wszystkie rzeczy nabywane w trakcie małżeństwa stanowić będą ich majątek wspólny. Zalicza się do niego nie tylko przedmioty, ale również:

• wynagrodzenia za pracę i dochody z działalności zarobkowej, 
• środki zgromadzone na rachunkach bankowych, 

zatem praktycznie wszystko to, co wypracuje i czego dorobi się każdy z małżonków w czasie trwania małżeństwa. 

Do majątku wspólnego nie wejdą przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności oraz te odziedziczone czy otrzymane w ramach darowizny, gdyż zalicza się je do majątku osobistego małżonka.

Umowa o rozdzielności majątkowej w praktyce małżeńskiej

Przeanalizujmy sytuację, w której małżeństwo trwa, lecz wskutek zawartej między mężem i żoną umowy o rozdzielności majątkowej, nie łączy ich ustrój wspólności małżeńskiej. 

• Wówczas małżonkowie nie wypracowują wspólnego majątku, lecz każdy pracuje na własny rachunek, zachowując wyłącznie dla siebie osiągane dochody. 
• Ich majątki są odrębne i nie stanowią wspólności, każdy z małżonków samodzielne rozporządza i zarządza własnym majątkiem, przy czym może to robić bez zgody współmałżonka. 

Warto wiedzieć, że chociaż małżonków nie łączy wspólność małżeńska, to oczywiście mogą nabywać wspólnie przedmioty – wówczas staną się one ich współwłasnością w częściach ułamkowych, ale nie będą objęte małżeńską wspólnością majątkową, ponieważ takowej nie ma. 

Skutki rozdzielności majątkowej 

Istnienie rozdzielności majątkowej ma konkretne skutki i w pewnym sensie może służyć zabezpieczeniu „rodzinnego majątku”. Małżonek nie odpowiada za długi i zobowiązania zaciągane przez drugiego z nich.  Zatem jeśli np. jeden z małżonków prowadzi działalność obarczoną ryzykiem finansowym, wówczas drugi małżonek nie będzie ponosił odpowiedzialności wobec potencjalnych wierzycieli (warunkiem jest jednak to, by wierzyciel wiedział o istnieniu rozdzielności).

Jeżeli umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową zostanie sporządzona przed lub z momentem zawarcia małżeństwa, wówczas małżonkowie nie wypracują wspólnego majątku. Jeżeli jednak taką umowę podpiszą później np. kilka lat po ślubie, to majątek, którego się w tym czasie dorobili, będzie stanowił ich małżeńską współwłasność i będzie mógł podlegać podziałowi. Podobnie jak w sytuacji, gdy małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności i przez cały okres małżeństwa, wypracowywali wspólny majątek, ale gdy ich małżeństwo skończyło się (czyli wspólność majątkowa ustała), mogą dokonać podziału tego, co razem wypracowali.  

Zapamiętajmy więc – jeżeli trwa wspólność pomiędzy małżonkami, żaden z nich nie może żądać podziału majątku wspólnego. 

Wspólność małżeńska natomiast przestaje obowiązywać po orzeczeniu:

• rozwodu, 
• separacji lub 
• przy ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków albo 
• po wprowadzeniu ustroju rozdzielności majątkowej.  

Ustrój ten z kolei może być ustanowiony umową małżeńską albo może zostać wprowadzony przez sąd, kiedy małżeństwo formalnie nadal istnieje, choć nastąpi to jednak tylko w szczególnych okolicznościach. 

Ustanowienie rozdzielności majątkowej – zainicjowanie procesu i ważne powody dla ustanowienia rozdzielności majątkowej

Proces sądowy o ustanowienie rozdzielności majątkowej może zainicjować:

• jeden z małżonków, ale również 
• uprawienie to przysługuje wierzycielowi któregoś z nich. 

Zgodnie z przepisem art. 52  k.r.o. do ustanowienia rozdzielności przez sąd dochodzi w razie istnienia ważnych powodów, za które uznaje się głównie okoliczności natury majątkowej,  choć nie tylko. 

Takim ważnym powodem może być np. 

• trwonienie przez jednego z małżonków zarobków stanowiących ich wspólny dorobek czy 
• powodowanie uszczerbku w majątku wspólnym; 
• ważnym powodem mogą być także okoliczności stwarzające sytuację, w której wykonywanie zarządu przez każdego z małżonków ich wspólnym majątkiem jest niemożliwe lub znacznie utrudnione. 

Przykładowo małżonkowie mieszkają z dala od siebie, bo jeden z nich przebywa zagranicą i nie informują się wzajemnie o zaciąganych zobowiązaniach finansowych, nie mają wiedzy o podejmowanych przez współmałżonka działaniach czy decyzjach. Będą to również sytuacje, 

• gdy jeden z małżonków zaniedbuje obowiązki względem rodziny lub ulega nałogom i nie przyczynia się do powstania majątku wspólnego albo majątek ten marnotrawi (np. jest hazardzistą). 

Ważnym powodem mogą być jednak tylko okoliczności zawinione, nie będą się więc do nich zaliczać okoliczności niezależne od woli małżonka (okoliczności niezawinione) np. długotrwała choroba.

Jeżeli zatem wspólność majątkowa pomiędzy małżonkami już nie istnieje, gdyż są małżonkami rozwiedzionymi lub w separacji ewentualnie została wprowadzona pomiędzy nimi rozdzielność majątkowa (czy to umową małżeńską czy też wyrokiem sądu), to mogą dokonać podziału majątku, który razem wypracowali. Podział może zostać przeprowadzony w ramach postępowania sądowego, ale również można go dokonać w sposób umowny. 

Jeżeli jednak w skład majątku wspólnego wchodzi:

• nieruchomość, 
• użytkowanie wieczyste lub 
• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, 

to wówczas umowę taką trzeba sporządzić u notariusza.

Podział majątku – sposoby jego przeprowadzenia

O sposobie przeprowadzenia podziału majątku decyduje kilka czynników, a przede wszystkim istotne znaczenie ma to, czy małżonkowie są w tych kwestiach zgodni czy nie. Postępowanie sądowe w sprawie o podział majątku jest możliwe w obydwu tych przypadkach – przy zgodnym wniosku stron trwa krócej i podlega niższej opłacie sądowej. U notariusza kwestię tę da się uregulować przy jednorazowej czynności, ale cena będzie tu uzależniona od wartości dzielonego majątku i wynika z tzw. taksy notarialnej. Podział notarialny nastąpi tylko w przypadku zgodnych oświadczeń obydwu stron. 

Dokonując podziału majątku przed sądem, warto mieć świadomość w następujących kwestiach: 

• podział musi dotyczyć całego majątku wspólnego, czyli nie da się objąć postępowaniem tylko niektórych składników 
• w sprawie musi zostać określona wartość majątku – na tę okoliczność często powołuje się biegłego, (szczególnie, kiedy strony nie są zgodne co do wartości albo, gdy podane wartości nie odpowiadają wartościom rynkowym).  

Podział majątku – postanowienie kończące

W postanowieniu kończącym sąd określi której ze stron postępowania przypadają konkretne składniki majątku, a także w jaki sposób i w jakich terminach dokonywane będą spłaty lub ewentualne dopłaty. Zasadniczo podział ten powinien być sprawiedliwy i równy, choć o proporcjach mogą zadecydować poczynione nakłady i wydatki. 

Szczegółowe informacje w dotyczące podziału majątku dorobkowego (m.in. dotyczące jego składników, sposobu rozliczania nakładów z majątku odrębnego etc.) znajdą Państwo w kolejnych moich publikacjach. 

Adwokat Agnieszka Cisowska – Chruścicka

Od 12 lat skutecznie wspiera prawnie strony procesowe i udziela pomocy prawnej w obszarze prawa rodzinnego, rozdzielności majątkowej, podziału majątku w małżeństwie. Po zapoznaniu się z okolicznościami danej sprawy, doradza i odpowiada na pytania:

• Rozdzielność majątkowa a podział majątku w małżeństwie – jakie są różnice?
• Co należy do majątku wspólnego małżonków?
• Czym jest majątek wspólny małżonków?
• W jakich sytuacjach można dokonać podziału majątku w trakcie małżeństwa?
• Podział majątku w trakcie małżeństwa – jak go dokonać?
• Podział sądowy – jak przebiega?
• Co to jest umowny podział majątku?

Adwokat Agnieszka Cisowska – Chruścicka rozumie, że sprawy rodzinne i majątkowe wymagają szczególnej delikatności, ale również podejmowania stanowczych kroków prawnych. Kancelaria adwokacka Wrocław, Kluczbork, Opole ☎ 783 670 348